Talagad – तळागड

❖ शिवकालीन इतिहास :

शिवाजी महाराजांनी इ.स. १६४८ मध्ये तळागड आदीलशहाकडून जिंकून घेतला. अफझल खानाच्या वधानंतर आऊसाहेबांनी अज्ञानदास शाहिराला अफझल वधाच्या पराक्रमावर पोवाडा गायला सुपारी धाडली होती. त्या पोवाड्यात “तळागड-घोसाळगडाचा” उल्लेख येतो तो असा :
“गड मी राजाचे गाईन | कोहोज माहुली भर्जन |
पारगड कर्नाळा | प्रबळगड आहे संगिन |
मस्त ‘तळा’ आणि ‘घोसाळा’ | रोहरी आनसवाडी दोन |
कोरला, कासागड मंडन | दर्यात दिसताती दोन |…..”

पुढे इ.स. १६५९ मध्ये पन्हाळगडावर महाराज सिद्धी जोहरच्या वेढ्यात गुंतले असताना जंजिरेकर सिद्धीने तळागड आणि घोसाळगडास वेढा घातला, पण महाराजांच्या सुटकेची बातमी कळताच सिद्धी वेढा उठवून जंजिरेस पळून गेला.

तळागडाच भौगोलिक दृष्टीने महत्त्व फार होते. स्वराज्याची राजधानी रायगड आणि जंजिरेकर सिद्धी यांच्या बरोबर मधोमध असलेला हा किल्ला शत्रूला राजधानीपासून दूरवर रोखून ठेवण्यासाठी फार महत्त्वाचा होता. त्यामुळे तळागड आणि घोसळगडास रायगडचा समुद्रातील पहारेकरीच म्हणता येईल. सन १६६५ च्या पुरंदरच्या तहात महाराजांनी जे १२ किल्ले आपल्या सोबत ठेवले होते त्यात तळागड होता, त्यावरून किल्ल्याचे महत्त्व लक्षात येते. पुढे जंजिरेकर सिद्धीवर करण्यात आलेली स्वारी याच मार्गाने झाली असावी.